Republic Day - 2019

29 November 2018

बीमारियां



बर्नार्ड शा के जीवन में यूं उल्लेख है। उसने आधी रात को अपने चिकित्सक को फोन किया। बर्नार्ड शा की उम्र भी तब अस्सी साल थी। और चिकित्सक भी उसका पुराना, पचास साल पुराना चिकित्सक था। उसकी उम्र कोई पचासी साल थी। आधी रात को खबर की कि जल्दी आओ, मुझे यूं लगता है कि हृदय का दौरा पड़ा है। बचूंगा नहीं! नहीं तो आधी रात तुम्हें जगाता नहीं। और मुझे मालूम है कि तुम मुझसे भी ज्यादा बूढ़े, मगर तुम पर ही मेरा भरोसा है और तुम्हीं मेरे शरीर को जानते भी हो। मजबूरी है, क्षमा करना, लेकिन आना होगा।
बूढ़ा चिकित्सक उठा। किसी तरह पहुंचा। सीढ़ियां चढ़ा। आधी रात, बूढ़ा आदमी, हाथ में डाक्टर का वजनी बैग, लंबी सीढ़ियों की चढ़ाई। जब ऊपर पहुंचा तो बैग को तो पटक दिया उसने फर्श पर और कुर्सी पर लेट गया, हांफ रहा था और पसीना-पसीना हो रहा था। बर्नार्ड शा घबड़ा कर बैठ गया कि क्या मामला है! उस डाक्टर ने तो आंखें बंद कर लीं, उसने इतना ही कहा कि मालूम होता है हृदय का दौरा पड़ रहा है। बर्नार्ड शा भागा, ठंडा पानी छिड़का, पंखा किया, हाथ-पैर दबाए, नाड़ी देखी, जो भी बन सकता था वह किया। पंद्रह-बीस मिनट में डाक्टर थोड़ा स्वस्थ हुआ, आंख खोलीं, अपना बैग उठाया और बर्नार्ड शा से कहा कि मेरी फीस!
बर्नार्ड शा ने कहा, क्या मजाक करते हो! फीस मैं तुमसे मांगूं या तुम मुझसे? इलाज तुमने मेरा किया ही नहीं; इलाज तो दूर, आकर और झंझट खड़ी कर दी। मैं तो भूल ही गया कि मुझे हृदय का दौरा पड़ा है। मैं तो तुम्हें बचाने में लग गया।
चिकित्सक ने कहा कि वह मेरा इलाज था। तुम्हें हृदय का दौरा भुलाने के लिए मैंने यह व्यवस्था की थी, यह आयोजन था।
बर्नार्ड शा ने जिंदगी में बहुत लोगों से मजाक किए हैं, लेकिन उसने लिखा है कि मेरे चिकित्सक ने मुझे मात दे दी। फीस देनी पड़ी। बात सच थी। क्योंकि मेरी बीमारी तो तिरोहित हो चुकी थी, मैं तो भूल ही चुका था। सामने आदमी मर रहा हो, किसको फुरसत कि अपना हृदय का दौरा, छोटी-मोटी धड़कन...। बूढ़ा पुराना परिचित डाक्टर मर रहा है, बेचारा आधी रात आया है, इसकी फिक्र करो। मेहमान की फिक्र करो कि अपनी फिक्र करो। मैं तो भूल ही गया--बर्नार्ड शा ने लिखा है--और फीस देनी पड़ी। उचित भी मालूम पड़ी।
यहां जिंदगी में लोग बीमारियां बदल लेते हैं। और अगर अपनी बीमारियां काम नहीं आतीं तो दूसरों की बीमारियां ले लेते हैं। अगर अकेले तुम दुखी हो रहे हो, विवाह कर लो। महादुखी हो जाओगे, पुराने दुख विस्मृत हो जाएंगे।
ओशो : आपुई गई हिराय-(प्रश्नत्तोर)

28 November 2018

Bay-backed shrike


Bay-backed shrike : પચનક /મટીયો લટોરો

આછા પાંખા વન વગડાનાં પક્ષી લટોરા વિશે જાણીએ. ઘણીવાર ગામની બહાર તાર કે વાડ ઉપર બેસેલા જોવા મળે છે. કાબર જેવા કદનાં કે જરી નાના આ પક્ષીઓ કચ્છ, સૌરાષ્ટ્ર, ગુજરાત અને મુંબઈમાં અને ભારતભરનાં ગ્રામ્ય પ્રદેશમાં દેખાય છે. સર્જનહારે કાળા, ધોળા, ભૂરા અને મટોડિયા રંગમાં તેમને ચીતર્યા છે. પૂંછ લાંબી અને ચડ ઊતર પીંછા વાળી હોય છે. આંખની આરપાર, આગળ-પાછળ કાળા રંગનું લાંછન હોય છે. આ ખાસ ચિહ્ન છે ચાંચ આગળથી આંકડાની જેમ વળેલી હોય છે. ડાળી ઉપર બેસી જીવડું જોતાંજ ત્રાટકે છે. ખવાય તેટલું ખાઇને બાકીનું વાડનાં કાંટામાં પરોવી રાખે છે. લટોરાનું અંગ્રેજી પ્રચલિત નામ શ્રાઈક (Shrike) છે. હવે આપણે આ કુળનાં પક્ષીઓ વિશે કંઈક વધુ જાણીએ.

બે બેક્ડ શ્રાઈક (Bay-backed shrike) લટોરાઓમાં સૌથી નાનું, બુલબુલ જેવડું પક્ષી છે. છેડેથી આંકડાવાળી કાળી ચાંચ, રાખોડી-રૂપેરી માથું, કપાળથી આંખો સુધી અને પાછળ જતો પહોળો કાળો પટ્ટો, લાલાશ પડતી છીંકણી રંગની પીઠ વગેરે ખાસ નિશાનીઓ છે. પેટાળ સફેદ હોય છે. પૂંછ સફેદ-કાળા રંગની ચડ ઊતર પીંછા વાળી હોય છે. કેડ સફેદ હોય છે. વન વગડા બાવળનાં જંગલોમાં રહે છે. પાકિસ્તાન અને ભારતભરમાં રહે છે. ઇશાન ભારતમાં ભાગ્યેજ દેખા દે છે. બંગલાદેશ, મ્યાનમાર અને શ્રીલંકામાં પણ વસતા નથી. ગાઢ જંગલો અને રણ પ્રદેશથી દૂર રહે છે. નર-માદા દેખાવે સરખાં હોય છે. ડાળી કે વાડ ઉપર એકલું પક્ષી બેસેલું જોવામાં આવે છે.

મીઠા અવાજે સંગીત પીરસે છે. બીજા પક્ષીઓનાં અવાજની નકલ પણ કરે છે. વિજય ગુપ્ત મૌર્ય લખે છે કે, ‘પચનક લટોરાનાં પાંચ રંગની સજાવટ તમે નજરે જાુઓ, તેની ઘાંટીલી નાની કાયા જાુઓ અને તેની સોહામણી રીતભાત અને લટુડા પટુડા કરતી મીઠી બોલી સાંભળો તો તમને એ પંખી પાળવાનું મન થઇ જાય એવું લોભામણું છે.

પ્રજનનકાળ એપ્રિલથી સપ્ટેમ્બર (ખાસ જૂન-જુલાઈ) છે. ઘાસ, રૂ, પીંછા વગેરેનો પ્યાલા જેવો માળો બનાવી તેમાં દૂધિયા લટોરા જેવાં પણ કદમાં નાના ઇંડા મૂકે છે.
સૌજન્ય : ડૉ. અશોક એસ. કોઠારી

27 November 2018

Openbill stork


Openbill stork : ફાટી ચાંચ ઢોંક 

ચાંચ લાંબી અને વિશિષ્ટ પ્રકારની. મૂળથી આગળ જતાં ચાંચના બે ફાડિયા વચ્ચે ખાલી જગ્યા. તેનાં લીધે તેનું નામ ફાટી ચાંચ ઢોંક પડ્યું છે. કદમાં બધાં ઢોંક બગલામાં સૌથી નાનો. મુખ્ય રંગ આછો રાખોડી સફેદ. પીઠનો ઉપલો ભાગ, પાંખ અને પૂંછડી લીલાશ પડતાં કાળાં. ચાંચ લીલાશપડતી રાખોડી. પગ લીલા. નર-માદા સરખાં. બચ્ચાં ધુમાડિયા કાળા.
તળાવો અને છીછરા પાણીવાળા કાદવિયા વિસ્તારો વગેરે સ્થળોએ દેખાય. સૌરાષ્ટ્ર કરતાં તળ ગુજરાતમાં ઠીક ઠીક વ્યાપક.
પ્રકૃતિ પરિચય શ્રેણી ભાગ.૧ માંથી સાભાર

24 November 2018

संदेह

श्रद्धा की अनिवार्य सीढ़ी: संदेह

मैं मनाली जा रहा था एक शिविर लेने। बड़ी गाड़ी, मनाली का रास्ता संकरा, इंपाला गाड़ी, ड्राइवर बीच में डरने लगा। और एक जगह वर्षा हो गई थी, कीचड़ मची हुई थी, रास्ता संकरा था और गाड़ी बड़ी थी। हालांकि ड्राइवर सरदार था, मगर उसकी भी हिम्मत टूटने लगी। उसने तो एक जगह जाकर गाड़ी खड़ी ही कर दी बीच में पहाड़ पर कि अब मैं आगे नहीं जा सकता। यहां तो जीवन को खतरा है।

मैंने कहा: तेरे ही जीवन को खतरा है? मैं भी बैठा हूं। तू फिकर न कर, बढ़!
मगर वह कहे कि मैं एक कदम आगे नहीं बढ़ सकता। या तो आप उतर जाएं यहां या मैं आपको वापस दिल्ली छोड़ सकता हूं।

पीछे से मेरे एक मित्र, जो कि पुलिस के आई.जी. थे पंजाब के, वे भी शिविर में भाग लेने आ रहे थे, वे अपनी जीप में आए। उनको मैंने कहा कि कुछ करिए, यह आदमी तो अटक कर ही खड़ा हुआ है। वे आए और उन्होंने कहा कि अरे, सरदार होकर, शर्म नहीं आती? बस उनका इतना कहना कि सरदार होकर, शर्म नहीं आती, उसने पगड़ी-वगड़ी ठीक की और वह तो चल पड़ा! मैंने उससे पूछा: क्यों भाई? उसने कहा: मैं तो भूल ही गया था!

उन्होंने याद दिला दी। अरे खालसा का आदमी होकर...। तो उसने बस वाह गुरुजी का खालसा, वाह गुरुजी की फतह--और चल पड़ा! उसने कहा, अब जो होगा होगा। सरदार होकर पीछे कैसे लौट सकता है!

जरा सी बात, मगर जान खतरे में डाल दी उसने। वैसे बिलकुल नट गया था। सब कोशिश करके हार चुके थे। वह जाने को, कदम बढ़ाने को राजी ही नहीं था। इतने तक मैं राजी हो गया था कि तू पीछे बैठ, मैं ड्राइव करता हूं। उसने कहा कि मारा मैं और भी जाऊंगा। फिर तो मौत पक्की है। मैं अनुभवी हूं इस रास्ते का, पहाड़ी पर चलाने का, आप कैसे चलाएंगे? जब मेरी हिम्मत नहीं पड़ रही आगे जाने की, तो मैं गाड़ी के व्हील पर आपको हाथ नहीं रखने दूंगा।

मैंने उससे कहा: तू उतर जा, हम गाड़ी ले जाते हैं।
उसने कहा: लौट कर मालिक को क्या कहूंगा?
सब उपाय करके हार गए थे। मगर एक याददाश्त--कि तू खालसा का सदस्य है और यूं कमजोरी दिखा रहा है! बस जोश वापस आ गया, बल आ गया वापस।
सिक्खों ने एक क्रांति कर दी भारत में, एक नई कौम खड़ी कर दी। और मजा यह है कि कोई सिक्ख संन्यासी हो जाता है तो सिक्ख ही उसको समझाते हैं कि गैरिक वस्त्र पहनने से क्या होगा? यह तर्क स्वाभाविक है। इसमें कुछ आश्चर्यजनक नहीं। लेकिन गैरिक वस्त्र पहनने से कुछ होता है, यह अनुभव की बात है।
ओशो : रहिमन धागा प्रेम का

23 November 2018

ચેર

ચેર / મેન્ગ્રોવ :
 
મેન્ગ્રોવ વનસ્પતિ એક સમુહને દર્શાવે છે જેની ખાસિયતોથી પરિચિત થવું રસપ્રદ બની રહેશે.

તટીય વિસ્તારમાં અત્યંત ખારાશ હોવાથી અન્ય વનસ્પતિ ઉગી શકતી નથી પરંતુ મેન્ગ્રોવ પ્રકારની વનસ્પતિમાં દરિયાઈ ખારાશ સામે ટકી શકવાની અદભૂત ક્ષમતા રહેલી છે. ખરેખર તો આ વનસ્પતિ કીચડવાળા વિસ્તારને જ પસંદ કરે છે અને જે વિસ્તારમાં ભરતી અને ઓટના પાણી ફરી વળતા હોય ત્યાં જ ઉગે છે.
ગુજરાતમાં આ વનસ્પતિ સારા એવા પ્રમાણમાં મળી આવે છે. કચ્છ અને ખંભાતના અખાત વિસ્તારમાં બહોળા પ્રમાણમાં મેન્ગ્રોવના જંગલ જોવા મળે છે. કચ્છમાં મેન્ગ્રોવને ‘ચેરીયાં’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે જયારે ખંભાતના અખાતની આસપાસના વિસ્તારો જેવાં કે દક્ષિણ ગુજરાત અને સૌરાષ્ટ્રમાં ‘તંવર’ કે ‘તમ્મર’ નામ પ્રચલિત છે.
ચેરનું લાકડું અને પાન ઇંધણ અને ચારા તરીકે ઉપયોગી છે. કચ્છમાં છાશવારે પડતા દુષ્કાળના વરસોમાં જયારે ઘાસની કારમી અછત વરતાય ત્યારે ઢોર-ઢાંખર ચેરના વૃક્ષના પાન પર નભતા હોય છે. ખાસ કરીને ઊંટ માટે ચેરનો પાલો આશીર્વાદ રૂપ સાબિત થાય છે.
દરિયાઈ ખારાશને શોષીને પાનમાં રહેલી ખાસ પ્રકારની ગ્રંથીઓ વાટે ખારાશને દુર કરવાની ક્ષમતા ચેરમાં અલ્પાંશે જોવા મળે છે.
ચેરના (શ્વસન)મૂળ જમીનની બહાર ઉગી નીકળતા જોવામાં આવે છે. આ મૂળિયાં વનસ્પતિ માટે જરૂરી શ્વસન પ્રક્રિયામાં મદદ કરે છે તેમ જ થડના નીચેના ભાગમાંથી ફૂટી નીકળતા મૂળ ચેરના વૃક્ષને ટેકો આપવા જેવી અગત્યની ભૂમિકા પણ નિભાવે છે.
http://webgurjari.in/2018/06/29/the-challenges-of-the-environment_12/

22 November 2018

વગડાઉ ટિટોડી

Yellow-wattled Lapwing : વગડાઉ ટિટોડી

આપણે ત્યાં જોવા મળતી બીજી ટિટોડીનું નામ છે વગડાઉ ટિટોડી. કદ ટિટોડીથી નાનું. તેની ચાંચ પાસે લાલને બદલે પીળી ખુલ્લી ચામડી છે. માથું કાળું. ગળું, છાતી અને વાંસો ભૂરાશ પડતાં ખાખી. પેટાળ સફેદ. પૂંછડી સફેદ અને તેમાં વચ્ચે કાળો પાટો. ચાંચ કાળી. પગ પીળા. નર-માદા સરખાં. ખેતરો કરતાં ઉજ્જડ વગડાનું પંખી. સંખ્યામાં ટિટોડી કરતાં ઓછી. ટી...વીચ.. ટી...વીચ.. એવી એની બોલી. ટિટોડી કરતાં અવાજ થોડો તીણો ખરો, પણ ઓછો કર્કશ. ખોરાકમાં જીવાત, કીડા મકોડા.
માહિતી: પ્રકૃતિ પરિચય શ્રેણી: ૧

નીલકંઠ

 નીલકંઠ/ચાષ

આછા નીલા રંગના આ નીલકંઠ પક્ષીનું બીજું નામ ચાષ છે. અંગ્રેજી નામ ઈન્ડિયન રોલર (Indian Roller) અથવા બ્લુ જે (Blue Jay) છે. કાબરના કદનું આ પક્ષી મોટું માથું અને કાળી ભારે ચાંચ ધરાવે છે. રતાશ પડતી આછા કથ્થાઇ રંગની છાતી અને આછા ઘેરા વાદળી રંગના પટ્ટાઓવાળી પાંખો ધરાવે છે. ગાઢ જંગલોથી દૂર ખેતરોમાં લાકડાના ઠૂંઠા ઉપર પિલ્લર ઉપર કે વૃક્ષની ડાળી ઉપર બેસે છે. તમરાં, તીડ, કંસારી, તીતીઘોડા, દેડકાં, ગરોળી વગેરે નજરે પડતાવેંત ઊડીને ચાંચમાં પકડી તે જ બેઠક ઉપર પાછું બેસે છે. આ પક્ષી પાકનો નાશ કરતા જીવજંતુઓને આરોગી ખેડૂતોને લાભકર્તા બની રહે છે. જાતજાતના કર્કશ, ઘોંઘાટમય અવાજ કાઢે છે.
નર પક્ષી માદાને રીઝવતો હોય છે. ત્યારે ભારે કલબલાટ કરી મૂકે છે. હવામાં ગુલાંટી, ડૂબકી મારી હેરતભર્યા ખેલ પણ કરે છે. તે સમયે પાંખોના ચળકતા રંગ સૂર્યપ્રકાશમાં ઝગારા મારે છે.
પ્રજનન, માળો, ઇંડાં:
ભારતભરમાં દેખાતું આ પક્ષી ઇંટમાટી, ચૂનાનાં મકાનની દીવાલમાંના બાકોરામા ઝાડની બખોલમાં પીંછાં, ઘાસ, ચીથરા વગેરે પાથરી માળો બનાવે છે. માર્ચથી જુલાઇ પ્રજનન ઋતુ છે. ચારથી પાંચ ચળકતાં સફેદ ઇંડાં મૂકે છે. કોંગ્રેસની સ્થાપના કરનાર એલન હ્યુમે પોતાના પુસ્તક (ગયતિં ફક્ષમ યલલત જ્ઞર ઈંક્ષમશફક્ષ ઇશમિત)માં ભારતમાં વિવિધ સ્થળોએ વસતા આ પક્ષીના માળા, ઇંડાં, પ્રજનન વિષે વિસ્તૃત વર્ણન કર્યું છે.
શંકર ભગવાનનાં આ માનીતા પક્ષીને હિંદુઓ પવિત્ર ગણે છે. એક જમાનામાં નાગપુરના રાજા દશેરાને દિવસે નીલકંઠ પક્ષીઓને પાંજરામાંથી છોડી મુક્તિ આપતા હતા.
માહિતી-ડૉ. અશોક એસ. કોઠારી

21 November 2018

क्षमावान परमात्मा


जीसस की कहानी समझ लेने जैसी है। जीसस ने बार-बार कहानी दोहराई है कि एक धनी बाप के दो बेटे थे। एक बेटा बिगड़ गया। जवान हुआ, तो उसने अपनी आधी संपत्ति मांग ली। संपत्ति ले कर वह शहर चला गया। क्योंकि गांव में खर्च करने के उपाय भी न थे। न जुआघर थे, न शराबगृह था, न वेश्याएं थीं। शहर में उसने सब बरबाद कर दिया। सड़क का भिखारी हो गया। बाप को खबर मिलती रही। बाप दुखी और पीड़ित भी हुआ, क्योंकि यह नहीं सोचा था। लेकिन बाप जानता था कि जबर्दस्ती तो की भी नहीं जा सकती। जब वह समझेगा तब लौट आएगा। उसकी समझ ही लौटा सकती है। बाप प्रतीक्षा कर सकता है, आग्रह नहीं कर सकता है। आग्रह खतरनाक है। आग्रह और दूर ले जाएगा।

बड़ा बेटा घर पर रहा। जो संपत्ति उसे मिली थी उसने दुगुनी कर दी। वह खेत में काम करता, बगीचों में अंगूर लगाता, बड़ी मेहनत करता। सुबह से सांझ तक जुटा रहता।

फिर एक दिन भिखारी बेटे को खयाल आया कि ऐसे तो मैं भीख मांग-मांग कर मर जाऊंगा। मैं घर लौट सकता हूं। मेरा पिता अभी भी जिंदा है। और पिता के प्रेम पर मैं भरोसा कर सकता हूं। और जिसने मुझे इतनी स्वतंत्रता दी, और जिसने कभी यह भी न कहा, यह गलत है मत करो; जिसने मुझे मौका दिया ताकि मैं खुद ही जान लूं कि क्या गलत है, उसकी करुणा मुझे इनकार न करेगी, स्वीकार कर लेगी। उसे अपने बाप पर भरोसा है।

उसने एक दिन खबर दी कि मैं वापस आ रहा हूं। बाप ने समारोह आयोजन किया। जो स्वस्थ से स्वस्थ भेड़ें थीं, उसने कटवायीं। सुंदर सुस्वादु भोजन बनवाए। बेटा घर आ रहा है! गांव में फूल-वंदनवार लगवाए। सारे गांव के मित्रों को आमंत्रित किया कि मेरा बेटा घर आ रहा है।

बड़े बेटे को खेत में खबर लगी। किसी ने बताया कि हद हो गयी। तुम तो जीवन भर इस बूढ़े की सेवा करते रहे, कभी उसके विपरीत न गए, कभी तुमने उसकी आज्ञा का उल्लंघन न किया, धन को तुमने दुगुना कर दिया, लेकिन तुम्हारे स्वागत में कभी भी कोई समारोह न हुआ। कभी भेड़ें न काटी गयीं, कभी सुस्वादु भोजन न बने, कभी गांव निमंत्रित न किया गया। और आज वह भ्रष्ट लड?का वापस लौट रहा है, जिसने सब बरबाद कर दिया वेश्याओं में, शराबगृह में, जुआघरों में, उसके स्वागत का आयोजन हो रहा है! यह अन्याय है।

बड़े बेटे को भी लगा कि यह अन्याय है। वह उदास और दुखी घर वापस लौटा। यह स्वागत-समारोह देख कर, जलते दीए देख कर, फूल लगे देख कर, उसकी छाती पर बड़ा भारी बोझ हो गया। वह जा कर अपने बाप के पास पहुंचा। और उसने कहा, यह अन्याय है। मैं तुम्हारी सेवा कर रहा हूं। मेरे लिए कभी कोई वंदनवार न लगे, बैंड-बाजे न बजे। और वह भ्रष्ट वापस लौट रहा है, उसके स्वागत की ये तैयारियां हैं! मैं अपनी आंखों पर भरोसा नहीं कर सकता।

बाप ने कहा, तुम मेरे पास ही हो। तुम कभी बिगड़े ही न। तुम कभी गलत रास्ते पर न गए। तुम्हारे स्वागत का कोई सवाल नहीं उठता। तुम मेरे पास ही हो। हर घड़ी तुम्हारा स्वागत है। तुम मेरे हृदय के करीब हो। लेकिन जो बिगड़ गया, भ्रष्ट हो गया, जिसके लिए मैंने बहुत चिंताएं कीं--तुम्हारे लिए कभी चिंता का कोई कारण न रहा, तुमसे मैं सदा प्रसन्न हूं, इसलिए अतिरिक्त प्रसन्नता की कोई भी जरूरत नहीं है--और जिसके लिए मैं चिंतित हुआ, रात सो न सका, वह वापस लौट रहा है। उसको स्वागत की जरूरत है।

जब भूला-भटका वापस आता है तो समारोह की जरूरत होती है। जीसस कहते थे, पुण्यात्मा, साधु और संत बड़े बेटे की भांति हैं। जो भटक गए हैं, दूर निकल गए हैं, पापी हैं, अपराधी हैं, वे छोटे बेटे की तरह। और जीसस ने एक बड़ा अदभुत सूत्रपात किया। और यहीं यहूदी धर्म से उनका विरोध हो गया। क्योंकि यहूदी मानते थे, जिसने गलती की है, परमात्मा उसे दंड देगा। और जीसस ने कहा, वह उसका स्वागत करेगा, क्योंकि उसका प्रेम है। तुम कितना ही गलत करो, तुम उसके प्रेम को नष्ट नहीं कर सकते हो। तुम कितने ही दूर जाओ, तुम उसके हृदय से दूर नहीं जा सकते हो। तुम पीठ कर सकते हो, वह पीठ नहीं करेगा। वह पिता है।
ओशो : एक ओंकार सतनाम 

18 November 2018

White-eared bulbul

કનરા બુલબુલ (કચ્છી બુલબુલ, રણ બુલબુલ)


સફેદ ગાલવાળા આ બુલબુલનું અંગ્રેજી નામ વ્હાઇટ ઇઅર્ડ બુલબુલ (White-eared bulbul). પહેલાં વ્હાઇટ ચીકડ બુલબુલ હતું. કચ્છના કેટલાક ભાગમાં જોગીડા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ઉત્તર ભારત અને પાકિસ્તાનમાં ઘણું વ્યાપક છે. આછા જંગલો, વનવગડા, રણ પ્રદેશ પણ તેને માફક છે. તેથી કચ્છ બનાસકાંઠાનો વાવ થરાદરીનો પ્રદેશ તેને અડીને સિંધનો થરપારકરનો પ્રદેશ, રાજસ્થાન, પંજાબ, વાયવ્ય સરહદ પ્રાંત, અને ઉત્તર અને મધ્ય ભારતમાં વસવાટ છે. ગાલ ઉપર શ્ર્વેત ચકતું, પૂંછના મૂળ ભાગ નીચે પીળો રંગ, કાળું માથું, નાનકડી કલગી, પેટાળ સફેદ અને પીઠ ઉપર રેતીયો રંગ હોય છે.
આ પક્ષી ફળો, સેતૂર, કીટકો આરોગે છે. નર-માદા દેખાવે સરખા હોય છે. ફેબ્રુઆરીથી મે દરમ્યાન તેમનો પ્રજનન સમય છે. નાના વૃક્ષ કે છોડવા ઉપર કરોળિયાના જાળાં ઘાસ, પત્તાનો વાટકી આકારનો માળો બનાવે છે. તેમાં ૨-૩,ગુલાબી પડતાં સફેદ અને ઉપર જાંબલી-ક્થ્થાઇ છાંટણાંવાળાં ઇંડાં મૂકે છે.
બીજી બધી રીતરસમો, પ્રજનન, માળો વગેરે ઉપરની બે જાતોને મળતાં આવે છે.
માહિતી:-ડૉ. અશોક એસ. કોઠારી