White wagtail

White wagtail (દિવાળીઘોડો):

કાબર જેવા કદનું કાબરું પક્ષી છે. તે સપ્ટેમ્બર - ઑક્ટોબરમાં પરદેશથી આવનારું યાયાવર પક્ષી છે. આ પક્ષીને મનુષ્યનો સહવાસ ગમે છે. જંગલોથી દૂર રહે છે. તસવીરો પડાવવી પણ ગમે છે. આપણે ત્યાં આવતી ચાર પ્રજાતિઓમાં બે સામાન્ય રીતે જોવા મળે છે. હજુ આ નર પક્ષીએ લગ્નનો વેશ ત્યજ્યો ન હોય. સફેદ મુખાવટી, માથાની પાછળ કાળી ટોપી, ગળામાં કાળું લાળિયું, રાખોડી રંગની પીઠ અને તેમાં ઘેરી રેખાઓની સજાવટ, કાળી રંગની ઉપર-નીચે પટપટ કરતી પૂંછ અને સફેદ પેટાળ એ ખાસ લક્ષણો છે. શિયાળામાં કાળો રંગ ત્યજીને સફેદ રંગ ધારણ કરે છે. આંખો, લાંબા પગ વગેરે કાળાં હોય છે. માદા રંગે થોડી ફિક્કી હોય છે. ભારતભરમાં દિવાળી દરમ્યાન ફેલાઈ જાય છે. તેથી દિવાળીઘોડો નામ પડ્યું છે. જોકે, ક્યારેક દશેરા દરમ્યાન પણ વહેલું આગમન થાય છે. માર્ચ-એપ્રિલ સુધી રહે છે, પછી પશ્ર્ચિમ એશિયામાં પાછા ફરે છે. આગમન વખતે અને વિદાય સમયે મીઠા અવાજે ગુંજન કરે છે. પાણી અને લીલોતરી, ઘાસ વગેરે જોઈ આકર્ષાય છે.
માહિતી :-ડૉ. અશોક એસ. કોઠારી

Green bee-eater

Green bee-eater (પતરંગો)

ચકલી જેવું નાનકડું આ પક્ષી નાનકડી કાળી, જરા વક્ર એવી ચાંચ ધરાવે છે. ભારતભરમાં જોવા મળે છે.

વીજળીના તાર ઉપર બેસીને નિરીક્ષણ કરવાનું ગમે છે. હવામાં ઊડીને ઊડતાં જીવડાં, પતંગિયાં વગેરેને પકડી આરોગી જાય છે. નર-માદા દેખાવે સરખાં હોય છે. ક્યારેક એક-બે અથવા મોટા ટોળામાં ફરતાં હોય છે. સાંજ પડતાં ઘટાટોપ વૃક્ષમાં ધામો નાખે છે. લીલાં પાંદડાંઓમાં કળવું મુશ્કેલ થઇ પડે છે. ‘બર્ડઝ ઓફ સૌરાષ્ટ્ર’ નામના અલભ્ય અને દળદાર પુસ્તકના લેખક ભાવનગરના ધર્માકુમાર સિંહજીએ શિયાળામાં સેંકડો નાના પતરંગોઓનાં ટોળાં સૌરાષ્ટ્રમાં જોયા છે. તેમના લખાણ મુજબ આ પક્ષીઓ ક્યારેક જમીન ઉપર ઊતરી રેતીમાં આળોટીને આનંદ માણે છે. ખાસ કરીને ખુલ્લાં મેદાનો, ખેતરો, બાગ-બગીચાઓની પાસે તેમનો આવાસ હોય છે. નાનકડી ઘંટડીઓના મધુર અવાજની જેમ ટીટ-ટીટ અથવા ટ્રી-ટ્રીનું ગુંજન કરતાં હોય છે. ફેબ્રુઆરી-મે તેમનો પ્રજનન સમય હોય છે. ભેખડ કે માટીના પાળામાં જમીનને સમાંતર ૧’થી ૫’-૮’ની નાળ ખોદી તેમાં છેવટની મોટી ગોળાકાર જગ્યામાં ચારથી સાત ઇંડા મૂકે છે.

ઇંડાં સફેદ હોય છે. નર-માદા સાથે રહીને માળો ખોદે છે. સંપ-સહકારથી ઇંડાંને સેવે છે અને બચ્ચાં ઉછેરે છે.

-ડૉ. અશોક એસ. કોઠારી